كسب درآمد از قار چ

معمولاً به بذر اوليه توليد قارچ، اسپان نيز گفته مي شود. اسپان يا اسپاون، به اندام هاي رويشي قارچ يا ميسيليوم ها به همراه مواد غذايي زمينه اي همراه آن گفته مي شود. امروزه براي توليد و پرورش قارچ دكمه اي از تلقيح دانه هاي استريل شده غلات با ميسيليوم خالص تحت عنوان اسپان استفاده مي كنند.

مقدمه

در طبيعت قارچ ها براي تكثير و بقاي نسل خود از اسپورها و يا ميسيليوم ها استفاده مي كنند ولي از آنجايي كه اسپورها بسيار كوچك هستند لذا استفاده از اسپورها براي پرورش دهندگان قارچ بسيار مشكل مي باشد و از طرفي تا جوانه زني اسپورها ۸-۱۰ روز طول مي كشد كه در سالن هاي پرورش قارچ در طول اين مدت كمپوست را قارچ هاي رقيب اشغال مي كنند و جايي براي اسپور قارچ دكمه اي باقي نمي ماند.

كمپوست، مخلوط بقاياي حيواني و گياهي است. دليل لزوم وجود اين دو ماده در كمپوست اين است كه در اثر فعاليت ميكروارگانيسم ها، مواد معدني، كربوهيدرات ها و پروتئين هايي كه داخل اين بقايا وجود دارد، به شكل قابل جذب براي قارچ در مي آيد.

در كنار اين مواد، قارچ به ليگنين زياد نيز نياز دارد و براي تامين اين ماده، كاه (مواد گياهي) به اين مخلوط اضافه مي شود. از طرف ديگر، كاه سرشار از سلولز است كه با تجزيه آن، ويتامين هاي مورد نياز قارچ يه داخل مخلوط رها مي شود تا قارچ بتواند از آن استفاده كند.

در دوران پرورش قارچ دكمه‌اي با تهديدات اقتصادي جبران‌پذير و جبران‌ناپذير زيادي روبرو مي‌شويم. يكي از خطرات جبران‌پذيري كه اگر به‌موقع و با تدابير خاص چاره‌ انديشي نشود، جبران‌ ناپذير خواهد شد، آفات و حشرات قارچ دكمه‌اي است.

 در اين مقاله سعي كرده‌ايم كه تمامي روش‌هاي پيشگيرانه و مبارزه با آفات را واضح بيان كنيم. استفاده از آفت كش ­ها، روشي سريع براي مبارزه با آفات است ولي هزينه هاي زيادي دارد در مقابل روش ­هاي بهداشتي و رعايت اصول بهداشتي و روش­ هاي كنترل بيولوژيك روز به روز اهميت بيشتري مي ­يابند.

جلوگيري از ورود حشرات به سالن‌هاي پرورش كار سختي است و هميشه وجود حشرات در سالن‌هاي پرورش قارچ دكمه‌ايامري طبيعي بوده است ولي جهت جلوگيري از تكثير و رشد آن ها رعايت اصول و نكات بهداشتي امري ضروري است.

در جهان افراد زيادي به كشت و پرورش قارچ هاي خوراكي مشغول هستند و امروزه با پيشرفتي كه در زمينه كشت قارچ خوراكي انجام گرفته است، ميزان اشتغال در اين زمينه، چندين برابر شده است.

در ايران نيز توليد قارچ در سال ۱۳۷۰ حدود ۳۰۰ تن بوده است و با همت و تلاش قارچ كاران، در سال ۱۳۹۱ به ۹۳ هزار تن رسيده است. در سال ۱۳۷۰ راندمان توليد قارچ در بستر، حدود ۵ كيلوگرم و سرانه توليد (ميزان مصرف) ۰/۵ گرم بوده است كه اين سرانه مصرف در سال ۱۳۹۱ به ۱/۲ كيلوگرم رسيده است. بر طبق آمار فائو، در پرورش قارچ، بين ۱۹۶ كشور مستقل جهان، ما مقام هشتم را كسب نموده ايم.

قارچ هاي خوراكي كوتاه عمر هستند و عوامل مختلفي مانند لهيدگي و پوسيدگي، آبكي شدن و تغيير رنگ و بوي آن ها، سبب مي شود كه كيفيت قارچ به شدت كاهش يابد و درنتيجه ارزش بازار پسندي خود را از دست بدهد. بنابراين بايد پس از برداشت قارچ، بلافاصله قارچ ها را به سرخانه انتقال داد تا براي فرآوري و يا بسته بندي آن ها تصميم گيري نمود.

 اما لازم است به اين نكته توجه شود كه همه قارچ ها را نمي توان بسته بندي نمود تا به صورت مصرف تازه، به بازار عرضه كرد بلكه بايد ابتدا قارچ ها را درجه بندي و سپس درباره نحوه عرضه آن به بازار تصميم گيري نمود.

۱- درجه بندي قارچ هاي دكمه اي

قارچ هاي دكمه اي را به سه درجه رتبه بندي مي كنند:

۱-۱- قارچ هاي دكمه اي كوچك

۲-۱- قارچ هاي داراي غشا

۳-۱- قارچ هاي بالغ با كلاهك باز

همه ي پرورش دهندگان قارچ دكمه اي با مشكل آفات روبرو هستند اما نكته ي مهم اين است كه بتوانند اين عوامل را شناسايي كنند و متوجه شوند كه هركدام از آن ها در كدام مرحله وارد واحد توليدي پرورش قارچ مي شوند. آفات معمولاً عامل انتقال بيماري‌ها هستند و خيلي سريع تكثير مي‌شوند، بنابراين شناخت دقيق نوع آفات لازم است چون روش كنترل آن بستگي به سيكل زندگي و خصوصيات رشد و نموي آن دارد.

در اين مقاله صرفاً به معرفي آفات و حشرات مهم سالن هاي پرورش قارچ دكمه اي مي پردازيم و در مقالات بعدي به روش هاي مبارزه با آن ها پرداخته مي شود.

آفات به روش هاي زير به محصول آسيب مي رسانند:

• با جلوگيري از رشد ميسليوم ها در بستر رشد
• با توسعه سريع تر در بستر نسبت به ميسليوم هاي قارچ كه رقيب براي موادغذايي بستر محسوب مي شوند.
• با آسيب زدن به ميسيليوم هاي قارچ مثلاً تغذيه از ميسيليوم ها
• با آسيب زدن به خود قارچ ها مثلاً ايجاد تونل يا سوراخ در داخل اندام قارچ ها

بيماري حباب خشك، كه توسط قارچ Verticilium fungicula ايجاد مي شود، يك بيماري بسيار رايج در پرورش قارچ دكمه اي است كه به سرعت انتشار مي يابد. پرورش دهندگان قارچ اكثراً از ابتلاي محصول خود به اين بيماري ترس دارند زيرا اگر ظاهر قارچ مبتلا شده به اين بيماري، شبيه به بيماري لكه باكتريايي است و لذا تشخيص اين دو از يكديگر مشكل است. علائمي كه اين بيماري در نژادهاي مختلف قارچ ايجاد مي كند، متفاوت است اما بايد توجه داشت كه اين بيماري فقط از طريق اسپور انتقال مي يابد. ورتيسيليوم معمولاً بر روي قارچ هاي Agaricus bitorquis ايجاد نمي شود اما شيوع آن در گونه Agaricus bisporus متداول بوده و مي تواند سبب كاهش شديد محصول شود.

علائم ظاهري بيماري

علائم ظاهري كه اين بيماري در قارچ دكمه اي ايجاد مي كند:

• درصورتي كه قارچ در مرحله ته سنجاقي مورد حمله اين قارچ انگل قرار گيرد، قارچ ها به شكل پياز در مي آيند يعني ساقه از كلاهك ضخيم تر و كلفت تر خواهد شد.
• در مراحل بعد از سنجاقي شكل بودن، در اثر توقف رشد سلول هاي مورد حمله، ساقه خميده و كج مي شود.
• نوارهايي از بافت سطحي قسمت هايي كه رشدشان متوقف شده است، پوسته پوسته مي شوند.
• اگر كلاهك مورد حمله قرار گيرد، كلاهك لب خرگوشي پيدا مي كند.
• قارچ هاي مورد حمله، متمايل به سبز شده و اگر آلودگي در انتهاي مراحل رشدي رخ بدهد برجستگي هاي كپه اي سبز رنگ بر روي كلاهك ديده مي شود.
• رنگ كلاهك قهوه اي روشن شده و يا لكه هاي قهوه اي روشن بر روي كلاهك معروف به لكه ورتيسيليوم ديده مي شود.
• اگر آلودگي شديد شود، كلاهك ترك دار مي شود.

Mass pinning يا افزايش غيرمعمول پين زايي از عمده مشكلات مزارع توليد و پرورش قارچ دكمه اي Agaricus bisporus، توليد قارچ هاي ريز و با كيفيت بسيار پايين و بازار پسندي بسيار كم مي باشد، خصوصاً در مزارع صنعتي پرورش قارچ دكمه اي كه داراي برند تجاري مي باشند، راندمان بالاي توليد قارچ، به همراه كيفيت و ماندگاري محصول و در نهايت رضايتمندي مشتري از عوامل مهم توليد و پرورش قارچ خوراكي مي باشد، دارا بودن دانش و تجربه كاري در كنار يكديگر به همراه داشتن مواد اوليه با كيفيت نيز از عمده عوامل مهم توليد مي باشد.

افزايش غير معمول سطح پين زايي بر روي بستر منجر به توليد قارچ هاي بسيار ريز و با كيفيت بسيار پايين مي شود در اين حالت پين هاي بسيار زياد و متعدد بر روي بستر تشكيل مي شود كه به علت عدم فضاي مناسب جهت رشد، كلاهك هايي با سايز كوچك، كيفيت پايين، عدم ماندگاري و درنهايت باز شدن كلاهك را شامل مي شود.

قارچ دكمه اي به سه درجه تقسيم بندي مي شود:

• قارچ هاي دكمه اي كوچك
• قارچ هاي داراي غشا
• قارچ هاي بالغ داراي كلاهك باز

قارچ هاي دكمه اي كوچك و قارچ هاي داراي غشا را مي توان به صورت تازه فروخت ولي قارچ هاي داراي كلاهك باز را معمولاً به صورت كنسرو شده در مي آورند. معمولاً برداشت قارچ هاي كوچك نياز به هزينه ي بيشتري هم دارد و گران تر هم به فروش مي رسد در حالي كه قارچ هاي بزرگ تر نياز به زمان كمي براي برداشت دارند و هزينه ي كمتري هم دارند.

فراوري قارچ چيست؟

هدف از نگهداري قارچ اين است كه بتوان ارزش غذايي قارچ را براي مدت طولاني تري حفظ كرد. معمولاً مواد غذايي تازه طعم، بو و ارزش غذايي بالاتري نسبت به موادغذايي نگهداري شده دارند. به روش‌هاي نگهداري قارچ در بلند مدت، فراوري قارچ مي‌گويند.

انتخاب روش نگهداري معمولاً بسته به تقاضاي بازار و منابع موجود مي ­باشد، علاوه بر اين هنگامي كه بخشي از محصول به صورت تازه فروخته مي شود نياز است كه از روش هاي ديگري براي نگهداري بقيه­ ي قارچ ها استفاده كنيم. گاهي شرايط بازار و توليد قارچ به صورتي است كه ما مجبور به انجام فراوري هستيم در غير اين صورت خسارت‌هاي اقتصادي، قابل جبران نخواهد بود. روش‌هاي مختلفي جهت تبديل و فراوري قارچ وجود دارد.

بسياري از ميوه ها و سبزيجات، بلافاصله پس از برداشت به سرعت خراب مي شوند و و كيفيت آن ها كاهش مي يابد در اين ميان قارچ ها نيز از اين امر مستثني نيستند. به همين منظور فن آوري بسته بندي با اتمسفر اصلاح شده يا تغيير يافته براي محصولات با فسادپذيري بالا مورد توجه است تا امكان صادرات اين محصولات نيز وجود داشته باشد.

بسته بندي با اتمسفر تغيير يافته چيست؟

Modified Atmosphere Package = MAP

بسته بندي با اتمسفر تغيير يافته عبارت است:

 استفاده از مخلوط گازها با تركيبي مختلف از هواي معمولي كه قارچ و يا ميوه را احاطه كرده است و موجب افزايش ماندگاري و كاهش فساد محصولات مي شود. در واقع با قرار دادن محصول در پوششش مناسب، هواي اطراف محصول با تركيب گازي ديگري جايگزين مي شود.

محققان گزارش كرده اند كه در بسته بندي با اتمسفر اصلاح شده؛ ميزان تنفس قارچ كاهش يافته و كيفيت پس از برداشت آن حفظ مي شود. هم چنين با ايجاد شرايط اتمسفر اصلاح شده در داخل بسته بندي محصولات، رسيدگي به تأخير مي افتد و هم چنين رنگ و ويتامين هاي محصول نيز حفظ خواهد شد.